KOLEGIATA PW. ŚW. MIKOŁAJA BISKUPA

 Zapraszamy do spojrzenia na kolegiatę i miasto z nieznanej dotąd perspektywy. Film dzięki uprzejmości i wykonaniu Pana Krzysztofa Czyżaka :)

Kościól zwany popularnie w tradycji miejscowej katedrą, związany jest, z pierwszą siedzibą biskupią, powstałą w rezultacie misji chrystianizacyjnej biskupa bamberskiego Ottona prowadzonej pod patronatem Bolesława Krzywoustego w 1124 roku. Siedziba ta została zatwierdzona przez papieża Innocentego II w 1140 roku, a pierwszym pasterzem diecezji został Wojciech, kapelan Bolesława i towarzysz misyjny św. Ottona. Po 36 latach stolica biskupia przeniesiona została do Kamienia Pomorskiego, ale tradycja jej założenia pierwotnie w Wolinie jest żywa do dnia dzisiejszego.

Obecny kościół św. Mikołaja był jednym z trzech kościołów założonych w średniowieczu w Wolinie i jedynym, który pozostał do dziś. Usytuowany w południowej części czworobocznego rynku zajmującego centralny punkt miasta o regularnej siatce ulic, pojawia się w źródłach dopiero w 1288 roku. Ze względu na brak badań archeologicznych nie jest możliwe określenie, w jakiej mierze wzmiankowana świątynia pokrywa się z obecnym rzutem kościoła. W trakcie prac budowlanych przy wzmacnianiu wieży natrafiono w partiach poniżej obecnego poziomu terenu na wcześniejsze fundamenty, na których posadowiono filary narożne wieży. Bez badań struktur gruntowych nie można jednak stwierdzić czy była to zmiana w trakcie budowy kościoła, czy rozebrana wcześniejsza budowla. Zachowane najstarsze struktury budowlane w obrębie kościoła to dolna partia głównego trzonu wieży i dolna partia środkowej części ściany wschodniej. Druga faza, datowana na połowę XIV w. zachowana w zasadniczej części trzonu wieży i dwuokiennej nadbudowie ściany wschodniej skonfrontowana ze źródłami historycznymi określa bryłę i układ kościoła. Była to trójnawowa, bezchórowa pseudobazylika, z wieżą zachodnią na rzucie kwadratu. Ze względu na brak badań archeologicznych we wnętrzu kościoła nadal nie można określić pierwotnego podziału wnętrza, nieregularność rozstawu filarów i różnice w ich budowie wskazują na możliwość powstania zmian w podziale wnętrz i formie sklepień po odbudowie kościoła w XV w. po wzmiankowanej w źródłach katastrofie budowlanej. Stwierdzona wysokość środkowych ośmiobocznych filarów wskazuje na utrzymanie po tej odbudowie formy pseudobazyliki. Dodatkowym dowodem na to są zachowane fragmenty schodów kręconych w północno - wschodnim filarze wieży ponad poziomem północnej nawy bocznej i fragment początku kręconej klatki schodowej w narożniku północno - zachodnim tej nawy, w starej strukturze przypory. Jak wyglądał wówczas hełm wieży nie wiadomo, pierwszą ryciną jest, bowiem rysunek Meriana z połowy XVII w., gdzie widać dosyć schematyczny hełm przypominający późniejszą barokową formę, na której oparto przebudowę w XIX w., która przetrwała do ostatniej wojny. Dodatkowa kondygnacja wieży, której obecna forma pochodzi z połowy XIX w. musiała powstać w podobnej kubaturze dużo wcześniej, jako zamknięcie zachodniego szczytu dachu, być może wcześniej była to podbudowa wielospadowego, średniowiecznego zadaszenia wieży.

Po pożarze w 1628 roku zlikwidowano sklepienia i obniżono nawę główną przykrywając całość kościoła stropem belkowym, zamurowano górne partie okien w ścianie wschodniej i zamurowano ostrołukowe połączenie nawy z wnętrzem wieży. Prawdopodobnie dopiero w trakcie tej przebudowy wstawiono drewniane empory i dokonano pełnej barokizacji wyposażenia. Kolejne przebudowy nastąpiły pod koniec XVIII w. i w XIX w. W efekcie generalnej przebudowy w latach 1857 - 98 rozebrano i wzniesiono od nowa, jednak na starych fundamentach, ściany podłużne i szczytowe obu naw bocznych, przebudowano najwyższą partię szczytu wschodniego, ponownie wybudowano najwyższą murowaną część wieży, wykonano nowe stropy i dach oraz hełm wieży. Nowa forma neogotycka została związana z zachowanymi fragmentami oryginalnej ściany wschodniej i bryłą wieży, tworząc w efekcie jednolitą kompozycję złożoną z ceglanego, oszkarpowanego korpusu z ostrołukowymi, podzielonymi na dwie części oknami, dwiema kruchtami, przykrytego wysokim, dwuspadowym, ceramicznym dachem z dostawioną otynkowaną wieżą z ciągnionymi gzymsami, przykrytą ciężkim blaszanym hełmem, o formach nawiązujących do stanu z XVIII w.

W czasie wojny, obrona Wolina doprowadziła do ogromnych zniszczeń w zabudowie. Oba zabytkowe kościoły starego miasta pw. św. Jerzego i św. Mikołaja zostały bardzo uszkodzone. W trakcie oczyszczania z ruin usunięto gruzy zabudowy mieszkalnej pozostawiając ruiny kościołów. Dopiero w latach 60 - tych władze zdecydowały się na usunięcie ruiny kościoła Św. Jerzego i budowę na tym terenie osiedla bloków wielorodzinnych, a ruinę kościoła św. Mikołaja utrwalić i zamienić w formę pomnikową. Prace rozbiórkowe i zabezpieczające wykonały szczecińskie PKZ - ty w latach 1971 - 73, wykonując zabezpieczenia korony murów, budując taras widokowy na wieży i betonowe schody.

Jako „punkt widokowy" dotrwała ruina kościoła do lat 80 - tych, gdy uprzedzając przemiany, władze państwowe umożliwiły przekazanie obiektu 31 maja 1988 roku władzom kościelnym. Od razu podjęto pierwsze decyzje zmierzające do odbudowy kościoła na cele kultowe, konserwator diecezjalny ks. infułat Roman Kostynowicz przygotował pierwsze wytyczne odbudowy, na podstawie, których, po wykonaniu inwentaryzacji fotogrametrycznej i powierzchniowych badaniach architektonicznych zespół pod kierunkiem architekta Janusza Nekanda - Trepki przygotował w maju 1989 roku wariantową koncepcję odbudowy. 10 stycznia 1989 roku została wydana decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji, a w 1990 parafia św. Stanisława B. M. otrzymała wielobranżowy projekt techniczny - architektura: arch. arch. Irena Kukla, Zbigniew Becker, główny projektant Janusz Nekanda - Trepka, konstrukcja: mgr inż. Maria Łada - Zabłocka, instalacje elektryczne: mgr inż. Feliks Kochański, instalacje sanitarne: mgr inż. Maria Nekanda -Trepka. Jako pierwsze prace w 1991 -92 roku wykonano zabezpieczenia konstrukcyjne wieży poprzez palowanie strefy nacisku i założenie rusztu na poziomie posadzki. Prace te zaprojektował i wykonał inż. Karol Klaus. Po ustabilizowaniu wieży w 1993 roku na plac budowy weszła firma ze Świnoujścia „System" pod kierownictwem Antoniego Stryczyńskiego, która rozpoczęła wzmacnianie fundamentów ściany południowej i prace rekonstrukcyjne narożnika południowo -zachodniego. W 1994 roku dokonano zmiany wykonawcy prac, plac budowy przejęła firma budowlana Mieczysława Kwiasowskiego z Kamienia Pomorskiego, która wykonała całość prac konstrukcyjnych i wykończeniowych oddając kościół w 1999 roku do użytku.