Caritas to miłość, określony rodzaj miłości - miłość bratnia, podnosząca, wspierająca, akceptująca. Do takiej miłości-pomocy względem wszystkich potrzebujących, ubogich i słabych - bez oglądania się na rasę, wyznanie, narodowość czy stopień winy - wzywa i uzdalnia chrześcijan Jezus Chrystus.
O ile działalność dobroczynna realizowana była w Kościele od zarania jego egzystencji, o tyle próby jej ujednolicania i centralizowania zaczęto podejmować na przełomie XIX i XX wieku.
W Polsce do powołania ogólnokrajowego organu pod nazwą Instytut Caritas doszło w roku 1929. Instytut Caritas koordynował działalność Caritas diecezjalnych powstających sukcesywnie na przestrzeni lat trzydziestych. Caritas diecezjalne obejmowały wszystkie podmioty kościelne pracujące na niwie charytatywnej - instytucje zakonne, stowarzyszenia, sodalicje, bractwa itp. Działalność dobroczynna Kościoła kontynuowana była w warunkach okupacji niemieckiej, a w pierwszych latach powojennych nastąpił jej burzliwy rozwój. Przerwały go w roku 1950 dekrety władz komunistycznych likwidujące Caritas kościelną i przekazujące cały jej majątek reżimowemu Zrzeszeniu Katolików Świeckich "Caritas". Na niwie charytatywnej, co prawda w ograniczonym zakresie i w dużej zależności od czynników państwowych, pozostały oficjalnie jedynie zakony. Istniała jednak i podejmowała działania zwłaszcza w sferze duszpasterskiej Komisja Episkopatu d/s Duszpasterstwa Miłosierdzia. Nieprzerwanie organizowano Tygodnie Miłosierdzia i wiele osób otrzymywało konkretną pomoc w ramach parafii. W latach osiemdziesiątych na bazie rozdawnictwa pomocy zagranicznej coraz większą rolę zaczęła odgrywać Komisja Charytatywna Episkopatu Polski (tak przemianowano dawniejszą Komisję d/s Duszpasterstwa Miłosierdzia).
Ważnym etapem na drodze do odrodzenia działalności społecznej Kościoła było powstanie instrukcją Episkopatu z roku 1986 parafialnych zespołów charytatywnych. Powstały one w większości parafii w kraju i wychodząc od rozdawnictwa darów zagranicznych stopniowo ewoluowały w kierunku społecznej samopomocy. Caritas Kościoła wracała w poszczególnych diecezjach do życia począwszy od roku 1989. We wszystkich 39 diecezjach powstały sukcesywnie autonomiczne Caritas diecezjalne. 10 października 1990 roku powołano krajowy organ koordynacyjny pod nazwą Caritas Polska. Podobieństwo struktur między Caritas współczesną a przedwojenną nie zmienia faktu, że o ile Caritas przedwojenna ujęła w swoje struktury pewną istniejącą już rzeczywistość, o tyle powołanie obecnej Caritas było odgórnym działaniem obliczonym na wypełnienie niezawinionej luki w sferze społecznej działalności Kościoła. W skład współczesnej Caritas nie weszły te podmioty kościelne, którym udało się przetrwać na niwie charytatywnej okres komunizmu (tj. np. zgromadzenia zakonne). Całą "odziedziczoną" rzeczywistością były wspomniane wyżej parafialne zespoły charytatywne, rewindykowane nieruchomości oraz niektóre placówki. Struktury Caritas w większości diecezji tworzone były właściwie od zera. Z faktu, że w odróżnieniu od sytuacji sprzed roku 1950 Caritas nie obejmuje dziś zasadniczo działalności zgromadzeń zakonnych czy stowarzyszeń katolickich, wynika, iż jest ona jedynie fragmentem - choć bardzo istotnym - działalności Kościoła w Polsce na rzecz potrzebujących.
